ภาพความเปราะบางของคนในสังคม มองผ่านรวมเรื่องสั้น 24 ชั่วโมง

 นาซีฟะฮ์ มะลี
มหาวิทยาลัยราชภัฎยะลา 

          รวมเรื่องสั้นนักเขียนรางวัลกนกพงศ์ สงสมพันธุ์ เรื่อง 24 ชั่วโมง ของวรรณวนัช เตชะศิลป์เจริญ นามปากกา แพรพลอย วนัช  นักเขียนหญิงรุ่นใหม่ ตีพิมพ์ครั้งแรก ตุลาคม 2562 มีแนวการเขียนที่มีความเรียบง่าย สอดคล้องกับการอ่านในยุคปัจจุบัน รวมถึงสามารถตีความได้ในหลากหลายมุมตามประสบการณ์ของผู้อ่านซึ่งเรื่องสั้น 24 ชั่วโมงเป็นเรื่องที่ว่าด้วยเรื่องราวเกี่ยวกับชีวิต และสัมพันธภาพของคนในสังคมที่ดำเนินไปแต่ละวัน แต่ละชั่วโมง แต่ละนาที

          รวมเรื่องสั้นนักเขียนรางวัลกนกพงศ์ สงสมพันธุ์ เรื่อง 24ชั่วโมงประกอบด้วยเรื่องย่อย ๆ จำนวน 14 เรื่อง ซึ่งได้สะท้อนถึงความเปราะบางระหว่างคนกับคนที่เกิดขึ้นในสังคม รวมถึงเล่าเรื่องราวเกี่ยวกับชีวิต และสัมพันธภาพของคนในสังคมที่มีความเปลี่ยนแปลง จะเห็นได้จาก เรื่องตุ๊กแก ที่ผู้เขียนสะท้อนให้เห็นถึงความน่ารังเกียจของการล่วงละเมิดทางเพศกับคนใกล้ชิดซึ่งเป็นเรื่องที่ผิดศีลธรรม ซึ่งในเรื่องพูดถึงการถูกญาติผู้ใหญ่ข่มขืนหลานสาว จึงทำให้เกิดเป็นปมในความทรงจำอันโหดร้ายที่ไม่มีวันหาย เรื่องรุ่นพี่ จะเป็นการพูดถึงเกี่ยวกับผู้หญิงในบทบาทภรรยาที่ต้องรับหน้าและแก้ปัญหาในสิ่งที่สามีก่อไว้ คือ การยืมเงินรุ่นพี่ก่อให้เกิดการผิดใจกัน เรื่องเต่ากับเส้นด้าย ในเรื่องพูดถึงเด็กที่ถูกกดขี่ เพียงเพราะเขียนอธิบายรูปมอเตอร์ไซค์ แทนคำว่า จักรยานยนต์ แล้วถูกพิพากษาว่าเป็นความผิด และสร้างให้เด็กมีปมแห่งความก้าวร้าวติดตัวตลอดไป เรื่องซุปฟักทอง เป็นเรื่องของชายชราที่ถูกลูกทอดทิ้งให้อยู่กับป้าข้างบ้าน   เรื่องกระดูกซุป เป็นเรื่องความเมตตาระหว่างนายจ้างกับลูกจ้าง ที่นายจ้างให้กระดูกหมูนั้นคือความใจดีมีเมตตาของนายจ้าง แต่เมื่อมีคนนอกเห็นกลับตัดสินเป็นอย่างอื่นในทางที่ไม่ดี เรื่องผีเสื้อ เป็นการสื่อให้เห็นถึงชีวิตของคนเราที่โบยบิน ไม่มั่งคง ยืนยาว เรื่องเจ็บ ป่วย ตาย เป็นเรื่องธรรมดาคือสัจธรรมของชีวิต เรื่องรอยเวลา เป็นเรื่องเกี่ยวกับนักเขียนหนุ่มปลายแถว ที่รู้สึกผิดกับการทอดทิ้งหญิงสาวที่เคยชื่นชมตัวตนและผลงานของเขา เรื่องแผลสีเทา เป็นเรื่องเกี่ยวกับการแลกเปลี่ยนในมุมมองต่าง ๆ ระหว่างนักเขียนหนุ่มกับสาวโสเภณีชั้นสูง ซึ่งนักเขียนเข้ามาซื้อบริการไม่ใช่ต้องการในตัวผู้หญิงสาวคนนี้ แต่เขาซื้อบริการเพื่อจะนำมาเขียนหนังสือ เรื่องแชนเดอเลียร์ ที่พูดถึงเกี่ยวกับการหมกมุ่นเรื่องเพศอันประหลาดที่ใช้ ยากิโซบะ เป็นสัญลักษณ์แสดงพฤติกรรมหมกมุ่นในเรื่องเพศอันประหลาดพิลึกของคนญี่ปุ่นผ่านตัวละครชายไทยที่มีชื่อว่า ปราปต์ซัง ที่ซุกซ่อนความปรารถนาบางอย่างเอาไว้ในห้องลับบนคอนโดฯ ส่วนตัว เรื่องบังเหียน เป็นการยั่วยุของผู้หญิงปัจจุบัน ซึ่งในเรื่องใช้ซุปหูฉลาม เป็นหนึ่งในเครื่องมือในการเอาเถิดเจ้าล่อหรือยั่วยุเชิงกามารมณ์ระหว่างหญิงสาวหุ่นสะคราญกับหนุ่มหล่อนักลงทุน เรื่องซูชิชิ้นสุดท้าย ใช้อาหารญี่ปุ่นที่ชื่อว่า ซูชิ เป็นการเปรียบเทียบการอยู่ดีกินของหมอไร้จิตวิทยาที่พูดให้ครอบครัวของผู้ป่วยบั่นทอนใจกับการรักษาอาการของบุตรชายที่มีอาการคอเอียง  เรื่องคนแปลกหน้า เป็นเรื่องของหญิงสาวที่ชอบสั่งอาหารเมนูเดิม ๆ  คะน้าผัดน้ำมันหอย จึงทำให้ผู้ชายแปลกหน้าสนใจและอยากทำความรู้จักในแง่เพื่อนร่วมตึก ซึ่งความรู้สึกและความสัมพันธ์ในลักษณะนี้เกิดขึ้นทั่วไปในสังคมเมืองหลวง แม้มีโอกาสเริ่มต้น แต่ต่างฝ่ายต่างเพิกเฉย ไม่สานก่อความสัมพันธ์ ต่างฝ่ายต่างพอใจที่จะคงไว้ซึ่งคนแปลกหน้า เรื่องสเต๊ก เป็นการเปรียบสเต๊กกับเสน่ห์ทางเพศของหญิงคล้ายเป็นความเอร็ดอร่อยของเนื้อเสต๊กชั้นดี เรื่องพิซซ่า ที่พูดถึงสามีที่มีความเบื่อหน่ายภรรยา ที่ต่อให้ทำอย่างไรก็ไม่มีวันกลับมา สด ใหม่ เหมือนพิซซ่าที่พึ่งออกจากเตาร้อน ๆ

          รวมเรื่องสั้นนักเขียนรางวัลกนกพงศ์ สงสมพันธุ์ เรื่อง 24 ชั่วโมง ได้สะท้อนถึงความเปราะบางระหว่างคนกับคนที่เกิดขึ้นในสังคม โดยความเปราะบางทางสังคมศาสตร์ ได้ให้ความหมายว่า ความเปราะบาง คือ สภาพที่ทำให้สังคม ประชากรอ่อนแอ โดยทั้งนี้มีปัจจัยที่ทำให้มีประชากรกลุ่มเปราะบาง ได้แก่ 1.ลักษณะทางธรรมชาติและสุขภาพร่างกาย เช่น กลุ่มผู้สูงอายุ กลุ่มผู้หญิง และ กลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศ 2. โครงสร้างสังคมที่ไม่เป็นธรรม[1]

          ในรวมเรื่องสั้น 24 ชั่วโมง ได้แสดงให้เห็นภาพความเปราะบางในรูปแบบต่างๆ เช่น ความเปราะในกลุ่มผู้สูงอายุ ความเปราะในกลุ่มผู้หญิง และความเปราะในกลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศ  ในกลุ่มผู้สูงอายุ  เห็นได้จาก เรื่อง “ซุปฟักทอง” ที่เล่าเรื่องของชายชราที่ขาดการดูแลจากผู้เป็นลูก เมื่อภรรยาเสียชีวิตลูก ๆ ทยอยออกจากบ้านทีละคนและไม่มีคนดูแลพ่อ จึงจำเป็นต้องจ้างป้าข้างบ้านมาดูแล ดังตัวอย่าง  “ป้าอัจเอาอาหารมาให้ทุกเช้า จัดแจงเปลี่ยนผ้าอ้อมให้แล้วก็ไป บางครั้งเห็นสายตาละห้อยของเขา แกก็จะถอนใจ นั่งคุยเป็นเพื่อนต่อสักพักก็กลับ ทิ้งให้เขามองนอนบนเพดานอย่างใจหาย”  จะเห็นได้ว่า นี่คือปัญหาความเปราะบางที่เกิดขึ้นในสังคมปัจจุบัน ปัญหาเหล่านี้จะเห็นได้หลากหลายช่องทางที่นำเสนอถึง พ่อ แม่ชราที่ถูกลูกทอดทิ้งให้อยู่กับคนอื่นจึงทำให้มีสถานพักพิงสำหรับคนชราในปัจจุบัน

          ภาพความเปราะบางในกลุ่มผู้หญิง เห็นได้จากเรื่อง “รุ่นพี่” ที่เล่าเรื่องผู้หญิงในบทบาทภรรยาที่ต้องรับหน้าและแก้ปัญหาในสิ่งที่สามีก่อไว้ คือ การยืมเงินรุ่นพี่ก่อให้เกิดการผิดใจกัน ดังตัวอย่าง “ ก่อนที่แป้งจะยิงตัวตาย เขาเขียนจดหมายไว้ฉบับหนึ่ง นอกจากฝากฝังให้ช่วยดูแลลูกแล้ว เขาระบายความในใจว่ามีเจ้าหนี้รายหนึ่งที่ต้นไม่น่าไปทำเสียชื่อไว้ เป็นรุ่นพี่มหาวิทยาลัย แป้งบอกว่าพี่คนนี้เป็นคนดีน่านับถือเมื่อก่อนเคยไปกินข้าวกันบ่อย ๆ พี่เขาก็เลี้ยงทุกครั้ง จนแป้งกับต้นเกรงใจ”เราจะเห็นได้ทั่วไปว่าปัจจุบันนี้ผู้เป็นสามีส่วนมากจะละเลยในหน้าที่ของตนเอง บางครอบครัวสามีไม่ได้ทำงาน ในขณะเดียวกันผู้เป็นภรรยาแบกรับทุกอย่างไม่ว่าจะเป็น เรื่องดูแลลูก ดูแลทุกอย่างในบ้าน แต่ในเรื่องรุ่นพี่ ภรรยาคอยรับหน้าและคอยแก้ปัญหาที่สามีไปยืมเงินของรุ่นพี่จึงเกิดปัญหาภายในครอบครัวถึงขั้นภรรยาอยากฆ่าตัวตาย เรื่อง “แผลสีเทา” ที่พูดถึงหญิงสาวโสเภณีกับนักเขียน ทั่วไปแล้วเมื่อผู้ชายซื้อบริการ เขาต้องการในตัวของหญิงสาวเท่านั้น เสร็จสิ้นภารกิจแล้วจากไป แต่ในเรื่องแผลสีเทาจะทำให้เห็นว่า ผู้ชายที่มาซื้อบริการหญิงสาวคนนี้ เขาไม่ได้ต้องการในตัวเธอเลยแต่เขาซื้อบริการเพื่อจะมาแลกเปลี่ยนความคิดในระหว่าง หญิงสาวโสเภณีกับนักเขียนคนหนึ่งเท่านั้นเอง เพื่อที่เขาจะนำมาเขียนหนังสือ จึงทำให้หญิงสาวคนนี้กลับเอะใจว่า คุณซื้อบริการทำไม ในเมื่อไม่ได้ต้องการในตัวฉัน ซึ่งมีปรากฏในเรื่องว่า “จริง ๆ เราแค่อยากรู้เกี่ยวกับงานของอ้อน อะไรก็ได้ที่อ้อนเต็มใจเล่า เราทำงานเป็นนักเขียน” “คุณจะเอาเรื่องของอ้อนไปเขียนเหรอ” “เปล่า เราไม่เอาชีวิตจริงใครมาเขียนหรอก เพราะไม่ได้เขียนสารคดี แต่ถ้ารู้รายละเอียดจากประสบการณ์จริงจะทำให้งานลึกขึ้น”  ในความคิดของผู้เขียนเห็นว่า สังคมปัจจุบันจะมีสักกี่คนที่มีความคิดดังเหมือนตัวละครชายในเรื่องและไม่อยากรังแกผู้หญิง เห็นผู้หญิงเป็นสิ่งที่มีค่า แม้แต่ถูกเรียกว่า โสเภณี แล้วก็ตาม  เรื่อง “บังเหียน” ที่เป็นการยั่วยุของหญิงสาว ดังตัวอย่าง“ สิ่งที่คุณโพสต์แต่ละวัน แต่ละชั่วโมง แต่ละนาที ดูรูปเหล่านี้สินุ่นตั้งแต่ลืมตาตื่นจนเข้านอน เราต้องเช็คอิน บอกพิกัด ต้องแจ้งคนทั้งโลกให้รับรู้ด้วยหรือว่าเรากินอะไร อยู่ที่ไหน ถ่ายรูปอวดแม้กระทั้งชุดชั้นในที่สวมอยู่ เพื่ออะไร? มีสักนาทีไหมนุ่นที่คุณกับเพื่อนจะหยุดคิดว่า มนุษย์เรากำลังทอดเปลือยตัวตนอย่ากระหายและคลุ้มคลั่งมากแค่ไหน เพียงเพื่ออยากเรียกร้องให้คนอื่นหันมาดูเราเท่านั้น ไม่สนใจด้วยซ้ำว่าเขาอยากรับรู้เรื่องของเราหรือไม่” ซึ่งในเรื่องนี้เราพบเห็นบ่อยมากในสังคมไม่ว่าจะเป็นบนสื่ออินเตอร์เน็ต เฟซบุ๊ก อินสตาแกรม ที่มีการโพสต์รูปในเชิงยั่วยุกามารมณ์ทางเพศ และก่อให้เกิดปัญหาหลาย ๆ อย่าง ไม่ว่าจะเป็น ถูกข่มขืนกระทำชำเรา ท้องก่อนวัยอันควร เป็นต้น เรื่อง “สเต๊ก” ที่พูดถึงเสน่ห์ของผู้หญิง หรือความเป็นผู้หญิงที่ถูกมองว่า เหมือนเนื้อชั้นดีมีประโยคในเนื้อเรื่องตอนหนึ่งว่า “ผู้หญิงมักถูกเปรียบเทียบกับดอกไม้ ไม่รู้สิ... เธอชอบเปรียบรูปร่างตัวเองกับสเต๊กมากกว่า เมื่อเปลื้องผ้าออกและมองตัวเองในกระจก ทุกส่วนสัดในร่างกายเธอคือเนื้อสันชั้นเลิศ” ซึ่งในปัจจุบันนี้ผู้หญิงมักลดทอนศักดิ์ศรีของตนเองเพื่อได้นำมาซึ่งความต้องการต่าง ๆ จึงไม่ใช่เรื่องแปลกถูกเปรียบเปรยกับสเต๊กหรืออาหารทานเล่น เรื่อง “พิซซ่า” ที่เป็นการบอกเล่าถึงสามีที่เบื่อภรรยา ดังตัวอย่าง“ดูตัวเองในกระจกสิ ผู้หญิงร่างโปร่งเมื่อยี่สิบปีที่แล้วหายไปไหนก็ไม่รู้ เหลือเพียงมนุษย์แม่หัวฟู รูปร่างแม้ไม่ถึงกับอ้วน แต่เผละไปทุกสัดส่วน หนอกตรงแผ่นหลังที่ย้วยปูดออกมานอกสายเสื้อใน และเซลลูไลท์ตรงแก้มก้นสร้างความทรมานใจให้เธอยิ่ง นั่นยังไม่นับเส้นเลือดขอดที่กระจายเป็นย่อม ๆ นับวันแต่จะซูบผากเหมือนากไม้แห้ง ๆ ที่ไม่ว่าจะมองไปทางไหนก็หาทางฟื้นฟูไม่พบ” จะเห็นได้ชัดในสังคมปัจจุบันที่เกิดการย่าร้างมากขึ้นอาจด้วยเหตุผลใดก็แล้วแต่ เช่น สามีเบื่อ หรือแอบชู้สาว สิ่งที่ดูเหมือนเป็นเรื่องเล็กของคนสองคน และในขณะเดียวกันก็อาจส่งผลกระทบในระยะยาวและเห็นได้ชัดคือ เด็กที่มีปัญหาเนื่องจากพ่อแม่แยกทางกัน เด็กเป็นโรคซึมเศร้าที่เห็นพ่อแม่ทะเลาะกันทุกวัน และเด็กอาจเป็นเด็กก้าวร้าวที่ขาดการดูแลจากผู้เป็นพ่อเป็นแม่เรื่อง “คนแปลกหน้า” เป็นเรื่องที่สื่อให้เห็นถึงความสัมพันธ์ในเมืองหลวงที่เป็นเรื่องยากที่จะเกิดขึ้น แต่หญิงสาวกับผู้ชายคู่นี้เขาได้สร้างสัมพันธภาพของการเป็นเพื่อนที่ดีด้วยกัน และ “เรื่องรอยเวลา” ซึ่งเป็นการสื่อให้เห็นถึงคนเราเมื่อได้ดีแล้วมักลืมคนที่คอยอยู่เป็นกำลังใจในวันที่ยังเป็นนักเขียนปลายแถว

          กลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศ หรือ LGBTQ เป็นกลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศ นอกจากนี้ ยังมีภาพความเปราะบาง ให้เห็นในรวมเรื่องสั้น24 ชั่วโมง  LGBTQ คือกลุ่มคนที่มีอัตลักษณ์ทางเพศ หรือรสนิยมทางเพศที่แตกต่างไปจากขวา คนส่วนใหญ่ในสังคมโดยคำว่าL - Lesbian กลุ่มผู้หญิงรักผู้หญิง G - Gay กลุ่มชายรักชาย B - Bisexual หรือกลุ่มที่รักได้ทั้งผู้ชายและผู้หญิง T -Transgender คือกลุ่มคนข้ามเพศ จากเพศชายเป็นเพศหญิง หรือเพศหญิงเป็นเพศชาย  Q - Queer คือ กลุ่มคนที่พึงพอใจต่อเพศใดเพศหนึ่ง โดยไม่ได้จำกัดในเรื่องเพศ และความรัก[2]  ซึ่งเห็นได้จาก เรื่องแชนเดอเลียร์ เป็นการสื่อให้เห็นถึงเพศที่มีความหลากหลาย เช่น “คุณมีลูกกี่คนคะ ปราบต์ซัง “ผมมีลูกสาวคนเดียว น้องแพรอายุสิบหกปี” “ถ้าคุณเลิกกับภรรยาแล้ว เพราะอะไรระหว่างเราจึงเป็นไปไม่ได้” “....” “เพราะฉันเป็น.... “ไม่ใช่” เขาจ้องลึกเข้าไปในดวงตา “คุณจะเป็นอะไรก็ไม่สำคัญ แต่..” “ไม่เป็นไรหรอกค่ะปราปต์ซัง บางครั้งเรื่องบางเรื่องก็ไม่ต้องหาเหตุผล เอาเป็นว่าฉันเข้าใจ ซึ่งคำสนทนาในเรื่อง แชนเดอเลียร์ เป็นการบ่งบอกถึงความรักที่ไม่สนใจว่าเป็นเพศไหน

           ภาพความเปราะบางด้านโครงสร้างสังคมไม่เป็นธรรม โครงสร้างสังคมในกรณีนี้อาจเปรียบได้เหมือนฐานที่รองรับทุกอย่างในสังคม ฐานรองรับนี้มีหลายส่วนที่ประกอบกันอยู่ ที่สำคัญได้แก่ส่วนที่เกี่ยวข้องกับการทำมาหากิน(เศรษฐกิจ) ส่วนที่เกี่ยวข้องกับการจัดระบบความสัมพันธ์พึ่งพากันของผู้คน ส่วนที่เกี่ยวกับระบบการดูแลรักษาสุขภาพ การเข้าถึงการศึกษา และอื่นๆอีกหลายส่วน โครงสร้างแต่ละส่วนที่ว่านี้หากไม่มีความเป็นธรรมจะเกิดผลกระทบมากมาย หนึ่งในนั้นคือจะทำให้คนบางกลุ่มมีสถานะที่ได้เปรียบ ขณะที่กลุ่มคนที่เหลือกลายเป็นผู้เสียเปรียบในทุกด้าน[3] เห็นได้จากเรื่อง “ซูชิชิ้นสุดท้าย” ที่เป็นเรื่องหมอจิตวิทยากับครอบครัวผู้ป่วยที่เป็นคอเอียง ซึ่งในบริบทความเป็นหมอคือหมอมีหน้าที่รักษาผู้ป่วยให้กลับเป็นปกติ แต่ในเรื่องซูชิชิ้นสุดท้าย เป็นการสื่อให้เห็นถึงการทำงานของคุณหมอที่ไร้จิตวิทยาในการพูดให้ครอบครัวของผู้ป่วยเกิดการบั่นทอนจิตใจในการรักษา เรื่องเต่ากับเส้นด้าย เป็นเรื่อง เด็กคนหนึ่งถูกกดขี่ เพียงเพราะเขียนอธิบายรูปมอเตอร์ไซค์ แทนคำว่า จักรยานยนต์ แล้วถูกตัดสินว่าเป็นเรื่องผิดทำให้เกิดเป็นปมของเด็กไปตลอด ซึ่งการถูกกดขี่ข่มเหงเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นได้ทั่วไปในสังคมของคนไทยโดยที่ไม่ได้เกรงกลัวความผิด หรือมีความนึกคิดต่อผลกระทบระยะยาว เรื่องกระดูกซุป เป็นเรื่องของนายจ้างที่มีจิตใจดี ชอบช่วยเหลือและแบ่งปันของกินให้กับลูกจ้าง สิ่งที่ชอบให้ก็คือ กระดูกหมู เมื่อมีคนนอกมาเห็นกลับเห็นไปในทางที่ไม่ดีว่าให้กระดูกหมู ใครเขากินกัน ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความเป็นจริงในสังคม คนที่ทำดีมักไม่ได้รับสิ่งที่ดีและกลายเป็นขี้ปากชาวบ้านอีกต่างหาก

          จากรวมเรื่องสั้น 24 ชั่วโมง เป็นหนังสือรวมเรื่องสั้นที่เป็นการเล่าเรื่องราวของคนในสังคมที่ดำเนินไปในแต่ละวัน แต่ละชั่วโมง แต่ละนาที ตามสถานะรวมถึงบทบาทของตนเองภายใต้กรอบเวลาที่ทุกคนมีอยู่อย่างเท่าเทียมกัน คือ 24 ชั่วโมง ซึ่งในเรื่องจะพูดถึงความเปราะในกลุ่มผู้สูงอายุ ซึ่งสามารถสะท้อนความเป็นสังคมในปัจจุบันที่คนชราถูกทอดทิ้ง ลูกไม่มีเวลาดูแล สิ่งเหล่านี้เป็นปัญหาในระดับหนึ่งของสังคม ในส่วนความเปราะในกลุ่มผู้หญิง เป็นการบ่งชี้ถึงบทบาทหน้าที่ของผู้หญิงในปัจจุบันที่เพิ่มขึ้น และมุมมองความเป็นผู้หญิงที่ถูกเล่าผ่านรวมเรื่องสั้น 24 ชั่วโมงที่มีความหลากหลายแบบเช่น สาวโสเภณี สัมพันธภาพระหว่างชายหญิง ฯลฯ และความเปราะในกลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศ ซึ่งปัจจุบันสังคมเปิดกว้างในเรื่องเพศ โดยเฉพาะกลุ่ม LGBTQ ที่คนในสังคมส่วนหนึ่งยอมรับในความหลากหลายทางเพศ ซึ่งในรวมเรื่องสั้น 24 ชั่วโมง จะพูดถึงในเรื่องแชนเดอเลียร์

อ้างอิง

          วรรณวนัช เตชะศิลป์เจริญ.รวมเรื่องสั้นนักเขียนรางวัลกนกพงศ์ สงสมพันธุ์.พิมพ์ครั้งแรก, สำนักพิมพ์นาคร

          วรภัทร วีรพัฒนคุปต์ . ความเลื่อมล้ำ ประชากรความเปราะบาง สิทธิมนุษยชน . สมาคมสิทธิเสรีภาพของประชาชน (สสส.) 

          สถาบันวิจัยประชากรและสังคมมหาวิทยาลัยมหิดล, 2560, หน้า 156

          โรงพยาบาลเพชรเวช (2019). สืบค้นเมื่อ 13 กุมภาพันธ์ 2565 จาก https://www.petcharavejhospital.com/th/Article/article_detail/LGBTQ

[1] สถาบันวิจัยประชากรและสังคมมหาวิทยาลัยมหิดล, 2560, หน้า 156

[2] โรงพยาบาลเพชรเวช (2019). สืบค้นเมื่อ 13 กุมภาพันธ์ 2565 จาก https://www.petcharavejhospital.com/th/Article/article_detail/LGBTQ

[3] วรภัทร วีรพัฒนคุปต์ . ความเลื่อมล้ำ ประชากรความเปราะบาง สิทธิมนุษยชน . สมาคมสิทธิเสรีภาพของประชาชน (สสส.)